Destanlar ve Özellikleri

DESTANLAR

Destan: Destanlar henüz aklın ve bilimin toplum hayatına tam anlamıyla
hâkim olmadığı ilk çağlarda ortaya çıkmış sözlü edebiyat ürünleridir.

Milletleri derinden etkileyen tarihî ve sosyal olayları anlatan manzum
edebî eserlere destan adı verildiğini biliyoruz. Bu tür edebî eserler
tabiî afetler (deprem, bulaşıcı hastalık, kuraklık, kıtlık, yangın
vb.), göçler, savaşlar ve istilâlar gibi önemli olayların etkisiyle
tarihin eski çağlarında meydana gelmiştir.

Destanlar üç safhada oluşur:

a) Doğuş safhası: Bu safhada milletin hayatında iz bırakan önemli
tarihî ve sosyal olaylar, bu olaylar içinde yüceltilmiş efsanevî
kahramanlar görülür.

b) Yayılma safhası: Bu safhada, söz konusu olay ve kahramanlıklar,
sözlü gelenek yoluyla yayılır. Böylece bölgeden bölgeye ve nesilden
nesle geçer.

c) Derleme (yazıya geçirme) safhası: Bu safhada, sözlü gelenekte
yaşayan destanı, güçlü bir şair, bir bütün hâlinde derleyip manzum
olarak yazıya geçirir. Çoğu zaman bu destanların kim tarafından
derlendiği ve yazıya geçirildiği belli değildir.

Destan çeşitleri:

a) Tabiî destan: Toplumun ortak malı olan ve birtakım olaylar sonucu kendiliğinden oluşan destanlardır.

b) Yapma destanlar: Bir şairin, toplumu etkileyen herhangi bir olayı
tabiî destanlara benzeterek söylemesi sonucu oluşan destanlardır.

Destanların genel özellikleri:

1- Anonimdirler.

2- Genellikle manzumdurlar. Az olmakla beraber nazım-nesir karışık olan
destanlar da vardır. Bazıları, manzum şekilleri unutularak günümüze
nesir hâlinde ulaşmıştır.

3- Olağan ve olağanüstü olaylar iç içedir.

4- Destan kahramanları olağanüstü özelliklere sahiptir.

5- Destanlar, tarihî ve sosyal olaylardan doğarlar. Bu eserlerde
genellikle, yiğitlik, aşk, dostluk, ölüm ve yurt sevgisi gibi temalar
işlenir.

Bir edebiyat türü olan destan, zamanla asıl anlamını yitirmiş, âşık
edebiyatında savaşları, ünlü kişileri, gülünç olayları anlatan eserlere
de destan denilmiştir.

İslâmiyet öncesi Türk destanları:

1. Yaradılış Destanı

2. Saka Türklerinin Destanları

a) Alp Er Tonga Destanı

b) Şu Destanı

3. Hun Türklerinin Destanı

Oğuz Kağan Destanı

4. Gök Türk Destanları

a) Bozkurt Destanı

b) Ergenekon Destanı

5. Siyenpi Destanı

6. Uygur Türklerinin Destanları

a) Türeyiş Destanı

b) Göç Destanı

Kırgızların Manas Destanı XI.-XII. yüzyıllarda oluşmuş, bir destandır.
İslâmiyet öncesi Türk kültüründen izler taşımakla birlikte, İslâmî
unsurlar daha ağır basmaktadır.